کار سخت واشنگتن در اجرایی کردن مکانیزم ماشه

به گزارش راهبرد معاصر؛ در ماه مه2018م، «مایک پمپئو»، وزیر امور خارجه آمریکا با ابراز اولتیماتوم به ایران، دوازده خواسته را مطرح کرد که برای لغو فشار حداکثری و تحریم های اقتصادی باید برآورده شوند. «پایان دادن به غنی سازی اورانیوم»، « توقف حمایت از گروه های حزب الله و حماس» و «خروج نیروهای ایران از سوریه» و موارد دیگر از جمله مطالبات فوق بود. بعد از دو سال علی رغم فشارهای ایالات متحده و مشکلاتی که برای ایران ایجاد کرده، هیچ پیشرفتی در راستای تأمین خواسته های مورد نظر پمپئو در ارتباط با ایران حاصل نشده است. برای رئیس جمهور دونالد ترامپ دشوار است ادعا کند که سیاست او در مقابل ایران با موفقیت همراه بوده است.

این بحث همچنان وجود دارد که مطابق با برجام، در 18 اکتبر دو هفته قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، تمامی تحریم های تسلیحات متعارف سازمان ملل علیه ایران منقضی خواهد شد. بنابراین جای تعجب نیست که ایالات متحده در تلاش است تا از وقوع این امر جلوگیری کند.

اعلامیه رسمی ایالات متحده

در ماه گذشته، شورای امنیت سازمان ملل پیشنهاد «تمدید تحریم تسلیحاتی» ایالات متحده آمریکا را رد کرد. تلاش دوم اکنون در حال اجرا است: ایالات متحده با استفاده از مکانیزم «اسنپ بک» توافق هسته ای موسوم به برجام قصد دارد تا تمامی تحریم های سازمان ملل را علیه ایران بازگرداند. برای انجام این کار، یک دولت مشارکت کننده در برجام باید موضوع را به اطلاع شورای امنیت برساند که ایران به «نقض  قابل توجه تعهدات برجامی» مبادرت ورزیده است.

ماه گذشته مایک پمپئو اعلامیه رسمی داد كه ایالات متحده معتقد است ایران به تعهدات برجامی خود عمل نمی کند. وی در یک کنفراس خبری گفت: «ایالات متحده آمریکا در حال احیا تمامی تحریم های سازمان ملل علیه ایران است که مطابق با قطعنامه 2231 شورای امنیت لغو شده اند. این روند منجر به بازگشت مجدد این تحریم ها در طی 30 روز آینده خواهد شد».

به دنبال این اعلامیه رسمی، اگر شورای امنیت نتواند قطعنامه برای حمایت از وضع موجود تصویب کند،30 روز پس از اعلام عدم پای بندی  در 20 سپتامبر تمامی تحریم های سازمان ملل مجددا اعمال می شوند. در این نمونه، قطعنامه ای که از وضع موجود حمایت کند تصویب نخواهد شد زیرا ایالات متحده این قطعنامه را وتو خواهد کرد. با این حال 13 عضو شورای امنیت - همه آنها به غیر از جمهوری دومنیکن و ایالات متحده - استدلال کرده اند که ایالات متحده نمی تواند به روش اسنپ بک استناد کند، زیرا دیگر مشارکت کننده برجام نیست چون که به صورت یکجانبه از برجام در سال 2018م خارج شده است.

مشارکت کنندگان در توافق هسته ای

پذیرش استدلال ایالات متحده آمریکا برای فعال سازی مکانیزم ماشه دشوار می باشد، زیرا در ماه مه 2018م ترامپ به وزیر امور خارجه خود دستور داد تا «تمامی اقدامات مناسب را برای متوقف سازی مشارکت آمریکا در برجام» انجام دهد. هنگامی که در کنفرانس خبری خود در این باره به چالش کشیده شد، پمپئو پاسخ داد که «قطعنامه 2231 شورای امنیت به هر یک از کشورهای شرکت کننده حق اجرای مکانیزم اسنپ بک را داده است، زیرا که قعطنامه 2231 شورای امنیت، ایالات متحده آمریکا را به همراه چین، فرانسه، روسیه، انگلیس، اتحادیه اروپا و ایران به عنوان «مشارکت کنندگان در برجام» تعریف می کند».

مشخص نیست که این 13 مخالف می توانند مانع از فعال سازی مکانیزم ماشه شوند. اگر ایالات متحده در نهایت بتواند با وتوی چنین مصوبه ای، تحریم های سازمان ملل را علیه ایران بازگرداند، می توانیم به وضعیتی برسیم که آمریکا اصرار دارد تحریم ها از طریق یک روند معتبر اعمال کند، در حالی که 13 عضو دیگر شورای امنیت این روند را فاقد اعتبار می دانند و تحریم ها را لغو شده در نظر می گیرند. چگونگی حل چنین وضعیتی مشخص نیست.

تمام گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی منتهی به خروج آمریکا، پایبندی ایران به توافق هسته ای را تأیید می کنند. مدیر کل آژانس در ماه مه 2018 اظهار داشت: «ایران به تعهدات برجامی پای بند می باشد. امروز آژانس بین المللی انرژی اتمی تایید می کند که تعهدات هسته ای توسط ایران در حال اجرا است». خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران، قطعنامه 2231 شورای امنیت را نقض می کند که بر اساس آن تمام کشورهای عضو سازمان ملل متحد ملزم به اقداماتی برای حمایت از اجرای مناسب برجام می باشند.

در طی سال بعد با افزایش بی امان فشارهای اقتصادی آمریکا علیه ایران، تهران همچنان در پای بندی کامل به برجام از سه کشور اروپایی خواستار حمایت و پشتیبانی سیاسی و کمک در مقابله با تحریم های آمریکا شد، اما در نهایت بی فایده بود. در این مسیر سه کشور اروپایی هیچ کمکی به ایران در حوزه تجارت با جهان خارج انجام ندادند و حتی در نتیجه تحریم های آمریکا، روابط تجاری خود را با ایران قطع کردند.

پس از تحریم های مجدد ایالات متحده با اثبات عدم کمک سه کشور اروپایی، چشم انداز ایران تاریک به نظر می رسید. بنابراین ایران به اتخاذ موضع تهاجمی اقدام کرد و در ماه مه اعلام کرد که دیگر به محدودیت های برجامی در زمینه آب سنگین و اورانیوم غنی شده پای بند نخواهد بود. در حالی که ایران بارها تاکید کرده در صورت رعایت تعهدات برجام توسط سایر طرفین برجام، این اقدامات قابل بازگشت می باشد. در ماه های بعد ایران به تدریج نقض تعهدات برجامی را تمدید کرد. مایک پمپئو این نقض را دلیل عدم پای بندی ایران به این توافق ذکر کرد، اما در واقع اگر ایالات متحده کاملا به تعهدات خود پای بند بود مطمئنا این نقض تعهدات برجامی هرگز رخ نمی داد و برجام مطابق با آن چه در نظر داشت عمل می کرد.

آیا جو بایدن مسیر را تعییر می دهد؟

اعمال مجدد یکجانبه تحریم ها توسط آمریکا، توافق هسته ای برجام را خدشه دار کرد. در حالی که توافق هسته ای در سال 2015 در ازای پذیرش محدودیت های هسته ای، کلیه تحریم ها باید لغو می شد. بنابراین این قابل درک می باشد که ایران حاضر نیست با محدودیت های نامحدود موافقت کند. اگر ایالات متحده در بازگشت مجدد تحریم های سازمان ملل موفق شود، این توافق به صورت کلی نابود خواهد شد. اگر در ماه نوامبر جوبایدن جایگزین دونالد ترامپ شود، امکان احیای برجام وجود دارد اما این امر مستلزم لغو تحریم های آمریکا می باشد. دستورکار حزب دموکرات 2020 متعهد می شود که دموکرات ها «جنگ دولت ترامپ علیه ایران را لغو و بر اولویت بخشی دیپلماسی هسته ای، تنش زدایی و گفتگوی منطقه ای تاکید می کند. برجام بهترین ابزار برای مسدودسازی مسیر ایران به بمب اتمی می باشد و به همین دلیل بازگشت به پای بندی به برجام اجتناب ناپذیر و ضروری است».

آنتونی بلینکن مشاور سیاست خارجی بایدن تصریح کرد که اگر ایران به تعهدات برجامی بازگردد ما هم به برجام بازخواهیم گشت. اما ما از برجام به عنوان بستری برای ایجاد یک توافق قوی تر و طولانی تر با همکاری شرکای خود استفاده خواهیم کرد. به نظر می رسد این بدان معنا است که دولت بایدن خواستار اصلاح برجام است تا محدودیت های بیشتری علیه ایران در حوزه های مختلف ایجاد کند. در صورت پذیرش ایران، غرامت چند میلیارد دلاری آمریکا برای دو سال و نیم جنگ اقتصادی غیر قابل قبول علیه ایران می تواند مناسب باشد.